83. rocznica zagłady gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie. Pamięć, która nie milknie
Od 19 do 23 sierpnia odbędą się uroczystości upamiętniające 83. rocznicę zagłady gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie. Wydarzenia te są nie tylko hołdem dla zamordowanych, ale także okazją do refleksji nad historią i znaczeniem pamięci w dzisiejszych czasach.
Historyczna tragedia sprzed 83 lat
W sierpniu 2025 roku przypada 83. rocznica jednej z najbardziej dramatycznych kart w historii Mazowsza i całej Polski – likwidacji gett żydowskich w Otwocku, Falenicy i Rembertowie. Od 19 do 23 sierpnia mieszkańcy tych miejscowości, przedstawiciele społeczności żydowskiej, potomkowie ocalałych oraz goście z kraju i zagranicy będą uczestniczyć w uroczystościach upamiętniających zamordowanych. Szczególnym momentem obchodów będzie Marsz pamięci i modlitwy, który jak co roku wyruszy z ronda Bronisława Marchlewicza w Otwocku, prowadząc uczestników ścieżkami tragicznych wydarzeń sprzed dziesięcioleci.
Geneza i przebieg zbrodni – co wydarzyło się w Otwocku, Falenicy i Rembertowie?
19 sierpnia 1942 roku w Otwocku niemieccy okupanci przystąpili do likwidacji wydzielonej dzielnicy żydowskiej, do której od 1940 roku stopniowo zwożono i zamykano tysiące żydowskich mieszkańców miasta oraz okolic. W szczytowym momencie, tuż przed zagładą, w getcie otwockim przebywało około 8 tysięcy osób. W ciągu jednego dnia około 7 tysięcy z nich zgromadzono przy rampie kolejowej, następnie upchnięto w bydlęcych wagonach i wywieziono do obozu śmierci w Treblince. Pozostali, którzy nie zmieścili się w pociągach lub nie byli w stanie iść, zostali rozstrzelani na miejscu, głównie przy ul. Reymonta.
Dzień później, 20 sierpnia, podobny los spotkał mieszkańców gett w Falenicy i Rembertowie. W sumie w ciągu kilku dni zamordowano lub deportowano niemal całą żydowską społeczność tych miejscowości, która przez wieki współtworzyła ich charakter i rozwój.
Ponad dwie dekady marszu: pamięć i modlitwa w Otwocku
W 2002 roku, w 60. rocznicę likwidacji getta, w Otwocku zorganizowano pierwszy Marsz pamięci i modlitwy. Od tego czasu wydarzenie to odbywa się każdego sierpnia, zbierając tłumy mieszkańców, młodzieży, lokalnych aktywistów oraz osób ocalałych z Zagłady i ich potomków. Marsz rozpoczyna się przy rondzie Marchlewicza, a następnie uczestnicy z zapalonymi lampkami kierują się do dawnych miejsc kaźni, w tym do ul. Reymonta, gdzie odbywają się wspólne modlitwy ekumeniczne – kadisz i modlitwa św. Jana Pawła II za naród żydowski. Nieodłącznym elementem obchodów są rozmowy świadków historii, wspomnienia o dawnych mieszkańcach miasta, prezentacje multimedialne oraz spacery tematyczne, takie jak tegoroczny „Spacer po nieistniejącym mieście. Zagłada otwockiego getta w relacjach świadków”.
Znaczenie lokalnej i międzynarodowej współpracy w pielęgnowaniu pamięci
Organizatorem i strażnikiem tej wyjątkowej inicjatywy jest Społeczny Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich, współpracujący od lat z Towarzystwem Przyjaciół Otwocka, Komitetem Upamiętnienia Zagłady Gett w Falenicy i Rembertowie oraz Fundacją Europejski Instytut Kultury. Wspólne obchody mają wymiar zarówno lokalny, jak i międzynarodowy. Wielu uczestników do dziś przyjeżdża z Izraela, Stanów Zjednoczonych czy Francji, by oddać hołd przodkom. Dzięki temu pamięć o tragicznych wydarzeniach 1942 roku przekazywana jest kolejnym pokoleniom, a historia otwockich, falenickich i rembertowskich Żydów nie ginie w mrokach niepamięci.
Dawne getto – nieistniejące miasto i współczesna odpowiedzialność
„Spacer po nieistniejącym mieście” – to tytuł wyjątkowego wydarzenia odbywającego się w ramach obchodów. Wspomnienia świadków, relacje potomków, zdjęcia i mapy pozwalają choć na chwilę przywrócić do życia świat otwockich Żydów. Uczestnicy mogą dosłownie przechadzać się ulicami, których już nie ma – poznając codzienność, dramatu oraz heroizmu mieszkańców getta. Ta edukacyjna i refleksyjna inicjatywa pomaga nie tylko zachować pamięć o ofiarach, ale także lepiej zrozumieć skalę straty, jaką poniosły społeczności lokalne i cała Polska w wyniku Holokaustu.
Podsumowanie: Pamięć, która łączy pokolenia
Obchody 83. rocznicy zagłady gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie przekraczają wymiar zwykłej rocznicy. Stanowią one apel o zachowanie pamięci, ale również o budowanie przyszłości wolnej od uprzedzeń, ksenofobii i nienawiści. Wspólne modlitwy, marsze, refleksje i edukacja to działania, dzięki którym historia nie przechodzi w zapomnienie, a lekcja z przeszłości staje się kompasem dla kolejnych pokoleń. Każdy uczestnik wraca z Otwocka nie tylko z refleksją nad losem żydowskich sąsiadów, ale także z poczuciem zobowiązania do przeciwdziałania współczesnym przejawom nietolerancji i totalitaryzmu. To w tej cichej, zbiorowej pamięci tkwi nadzieja na lepszą, bardziej solidarną przyszłość.
