Zamek Książ z nowym tytułem! Czy Wałbrzych doczeka się wpisu na listę UNESCO?

Prawne uznanie i znaczenie nowego statusu

31 lipca 2025 roku prezydent RP wydał rozporządzenie uznające zespół zamkowo-parkowy Książ w Wałbrzychu za pomnik historii. To nie tylko prestiż, lecz kluczowy krok na drodze do zabezpieczenia przyszłości tego wyjątkowego dziedzictwa kulturowego. Ustawa opublikowana w Dzienniku Ustaw objęła nie tylko sam zamek, ale także sąsiednie zabudowania, park, mauzoleum, ruiny Starego Zamku oraz kompleks Palmiarni Lubiechów. Przypomnijmy – status „pomnika historii” przyznawany jest najcenniejszym zabytkom na terenie Polski od 1994 r. To elitarne grono, do którego Zamek Książ dołączył, liczy obecnie 133 obiekty. W praktyce oznacza to zwiększoną ochronę, priorytety inwestycyjne oraz szansę na dodatkowe dofinansowania z budżetu centralnego i funduszy unijnych.

Wyjątkowa historia i architektura zamku Książ

Korzenie Zamku Książ sięgają aż XIII wieku, kiedy to wzniesiony został z inicjatywy księcia świdnicko-jaworskiego Bolka I Surowego. Budowla wielokrotnie przechodziła z rąk do rąk, trafiając m.in. pod panowanie czeskie, a także na krótko do Władysława Jagiellończyka. Od XVI wieku zamek był własnością znakomitego rodu Hochbergów – to oni nadali mu jego dzisiejszą formę, rozbudowując go o słynne południowo-zachodnie skrzydło z charakterystycznymi wieżami na początku XX wieku. Architektonicznie Książ niczym zwierciadło odbija bogate dzieje Dolnego Śląska: od gotyckich fundamentów po barokowe i neorenesansowe modyfikacje. Rozporządzenie prezydenckie podkreśla, że zespół zamkowy to przykład rezydencji z niepowtarzalnymi walorami krajobrazowymi i wybitną architekturą oraz sztuką ogrodową.

Dramatyczne dzieje XX wieku i współczesne renowacje

XX wiek przyniósł zamkowi zarówno rozkwit, jak i tragedię. Lata świetności, związane z rodziną Hochbergów, przerwała II wojna światowa. Naziści skonfiskowali rezydencję, przekształcając ją w siedzibę sztabu Adolfa Hitlera w ramach tajemniczego projektu Riese. Pod zamkiem wydrążono sieć tuneli, które – według historyków – miały służyć jako schrony bądź zaplecze produkcji wojennej. Wielu robotników przymusowych, głównie rosyjskich i więźniów obozu Gross-Rosen, zginęło podczas tej katorżniczej pracy. Po wojnie zamek został splądrowany przez wojska radzieckie i przez dekady pozostawał w stanie ruin. Dopiero po 1989 roku przystąpiono do kompleksowych prac renowacyjnych. Obecnie turyści mogą cieszyć się m.in. odrestaurowanymi komnatami, takimi jak Sala Maksymiliana czy efektowny Hall Myśliwski.

Droga do UNESCO i wyzwania na przyszłość

Uznanie zamku za pomnik historii to niejako bilet wstępu do długiego procesu ubiegania się o wpis na światową listę dziedzictwa UNESCO. To przedsięwzięcie wymaga jednak spełnienia surowych kryteriów, współpracy z ekspertami i uzyskania poparcia na arenie międzynarodowej. Przystąpienie do procedury najczęściej trwa kilka lat, podczas których zabytek musi dowieść swojej unikatowości w skali światowej – zarówno pod względem historycznym, jak i krajobrazowym. W przypadku Książa kluczowy może być właśnie jego wielowyznaniowy, wielokulturowy charakter oraz architektura integrująca elementy różnych epok. Lokalne władze i opiekunowie zamku deklarują już dziś pełną gotowość do współpracy z państwowymi konserwatorami i organizacjami pozarządowymi w celu przygotowania odpowiedniej dokumentacji.

Znaczenie zamku Książ dla regionu i turystyki

Ponad 300 tysięcy gości rocznie odwiedza Zamek Książ, czyniąc z niego jedną z głównych atrakcji Dolnego Śląska oraz Wałbrzycha. Obiekt cieszy się opinią miejsca pamięci i szeroko rozbudowanego centrum kulturalnego. Oprócz tras zwiedzania zamku i podziemnych tuneli, na jego terenie regularnie odbywają się wystawy, koncerty i imprezy edukacyjne skierowane do różnych grup odbiorców. Nagłośnienie sukcesu wpisu na listę pomników historii już wpłynęło na wzrost zainteresowania turystów, którzy doceniają nie tylko walory historyczne, ale i naturalne otoczenia Książa – parków, ogrodów i stadniny koni. Eksperci podkreślają, że uznanie przez UNESCO mogłoby nie tylko wzmocnić markę regionu na arenie międzynarodowej, ale też przyciągnąć inwestycje i środki niezbędne do dalszych prac konserwatorskich oraz zrównoważonego rozwoju turystyki.

Co czeka Książ po prestiżowym wyróżnieniu?

Fakt uhonorowania Zamku Książ statusem pomnika historii stanowi istotny krok dla zachowania i popularyzacji polskiego dziedzictwa kulturowego. Z jednej strony zamek zyskał dodatkowe gwarancje ochrony prawnej, z drugiej – znalazł się w centrum uwagi zarówno krajowych, jak i międzynarodowych instytucji kultury. Podjęte działania renowacyjne oraz zapowiedzi nowatorskich projektów wystawienniczych mogą jeszcze bardziej podnieść atrakcyjność Książa w oczach opinii publicznej i potencjalnych sponsorów. W najbliższych latach samorząd Wałbrzycha i zarząd zamku zapowiadają intensyfikację starań o wpis na prestiżową listę UNESCO, co może okazać się motorem napędowym dla całego regionu Dolnego Śląska. Poprzez połączenie historii, wyjątkowej architektury i nowoczesnego zarządzania zamkiem, Książ ma szansę jeszcze mocniej zaistnieć na mapie światowych atrakcji kulturalnych.