Szkło jednorazowe w systemie kaucyjnym? Wiceminister ujawnia plany zmian

Aktualne zasady funkcjonowania systemu kaucyjnego

1 października 2025 roku w Polsce rusza długo zapowiadany system kaucyjny, którego pierwsze założenia przyjęto już w 2023 roku. Nowy model obejmuje obecnie trzy główne typy opakowań: plastikowe butelki do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra oraz – od 1 stycznia 2026 roku – szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra. System nakłada obowiązek na sklepy o powierzchni powyżej 200 m kw. do odbioru pustych opakowań oraz zwrotu kaucji klientom. Mniejsze sklepy będą zobowiązane jedynie do pobierania kaucji, a ich udział w przyjmowaniu zwrotów pozostaje dobrowolny. Kaucję pobiera się przy zakupie napoju, a zwrot możliwy jest bez konieczności okazania paragonu. Kluczową zmianą jest wyłączenie szklanych butelek jednorazowego użytku oraz opakowań po mleku i produktach mlecznych z systemu, czemu sprzeciwiali się przedstawiciele branży spożywczej.

Dlaczego jednorazowe szkło nie trafiło do systemu?

Pominięcie szklanych butelek jednorazowego użytku w pracach nad ustawą oraz podczas późniejszych nowelizacji było decyzją kompromisową, podyktowaną głównie argumentami logistycznymi sklepów, zwłaszcza tych mniejszych. Przedstawiciele handlu wskazywali, że składowanie i transport jednorazowych szklanych opakowań generuje wyzwania związane z bezpieczeństwem, miejscem oraz kosztami. Jak podkreśliła wiceszefowa resortu klimatu i środowiska Anita Sowińska, rozwiązania dotyczące włączenia tego rodzaju opakowań wymagają szerokich konsultacji społecznych i branżowych. Obecnie o tym, czy butelka jest jednorazowa czy wielorazowa, decyduje producent napoju. Zmiana wymagałaby kolejnej nowelizacji ustawy lub alternatywnie, działań operatorów systemu we współpracy z rządem i branżą detaliczną.

Kierunek: gospodarka obiegu zamkniętego

Ideą wdrożenia systemu kaucyjnego jest przyspieszenie przejścia polskiej gospodarki na model obiegu zamkniętego. Ministerstwo Klimatu i Środowiska podkreśla, że opakowania szklane wielokrotnego użytku odgrywają kluczową rolę w minimalizowaniu ilości odpadów trafiających na składowiska. Wskazuje się, że jedna szklana butelka zwrotna może zastąpić nawet 20 butelek jednorazowych. Dla porównania, w Niemczech przeciętna szklana butelka trafia z powrotem do obiegu około 45 razy, a w Finlandii – 33 razy, zanim zostanie poddana recyklingowi. Kluczowym celem pozostaje popularyzowanie użycia opakowań wielorazowych i ograniczanie produkcji jednorazowego szkła, które stanowi poważny problem środowiskowy i logistyczny w SRK.

Ile wyniosą kaucje i jak wygląda organizacja zwrotów?

Kaucja za butelki PET i puszki aluminiowe będzie wynosić 50 groszy za sztukę, natomiast za szklane butelki wielokrotnego użytku przewidziano stawkę 1 złotego. System zakłada, że zwrot kaucji nie wymaga okazania paragonu, a opakowania będzie można oddać w specjalistycznych automatach lub bezpośrednio w sklepach. Opakowania muszą być puste, niezgniatane i z czytelnym kodem kreskowym na etykiecie. Wyłączone z systemu opakowania po mleku oraz produktach mlecznych były postulatem branż przetwórstwa mleczarskiego, które argumentowały, że tego typu opakowania są trudne logistycznie do skutecznego recyklingu oraz mogą stwarzać zagrożenie sanitarno-epidemiologiczne. Warto podkreślić, że nieodebrana kaucja trafia na finansowanie systemu, co ma zapewnić jego stabilność i dalszy rozwój.

Konsultacje i kierunki zmian na przyszłość

Planowane ewentualne włączenie szklanych butelek jednorazowego użytku do systemu kaucyjnego to inicjatywa wywodząca się nie tylko z rekomendacji Komisji Europejskiej, ale także z oczekiwań licznych organizacji ekologicznych i opinii publicznej. Anita Sowińska zapowiedziała podjęcie konsultacji i opracowanie rozwiązań, które mogłyby objąć jednorazowe opakowania szklane. Kierunkiem preferowanym przez resort jest wzmacnianie segmentu szkła wielorazowego i standaryzacja opakowań, czemu służą już prowadzone obecnie prace legislacyjne oraz współpraca z operatorami systemu. Ostateczne decyzje wymagać będą jednak zarówno przeprowadzenia ocen skutków regulacji (OSR), jak i konsultacji ze stroną społeczną oraz reprezentantami handlu detalicznego.

Co oznaczają planowane zmiany dla konsumentów i środowiska?

Włączenie szklanych butelek jednorazowego użytku do systemu kaucyjnego miałoby istotne konsekwencje dla rynku oraz środowiska. Z jednej strony zwiększyłoby poziom zbiórki odpadów szklanych, co jest kluczowe dla osiągnięcia wymaganych unijnych poziomów recyklingu. Z drugiej, wymusiłoby zmiany organizacyjne po stronie sklepów, zwłaszcza tych mniejszych, co już wzbudzało obawy podczas konsultacji. Eksperci podkreślają, że najlepiej funkcjonujące systemy kaucyjne w Europie, takie jak w Niemczech i Skandynawii, obejmują szeroki zakres opakowań i charakteryzują się wysoką skutecznością odbioru butelek i puszek – ponad 90%. Konsumenci mogliby zyskać łatwiejszy dostęp do punktów zwrotu, jednak zmianie uległyby przyzwyczajenia związane z pozbywaniem się odpadów po napojach. W dłuższej perspektywie wdrożenie szerszego zakresu systemu kaucyjnego przyczyni się do ograniczania ilości odpadów oraz ochrony środowiska naturalnego.