Czarna pszczoła powraca do Polski. Zmiany klimatyczne sprzyjają ekspansji tajemniczego owada
Jeszcze niedawno uważano ją w Polsce za wymarłą, dziś spotkać ją można na coraz większym obszarze kraju. Zadrzechnia fioletowa, nazywana czarną pszczołą, podbija Polskę dzięki zmianom klimatycznym. Co sprawia, że ten imponujący owad wraca i jak jego obecność wpływa na rodzimą przyrodę? Poznaj niezwykłą historię czarnej pszczoły.
Powrót czarnej pszczoły – niezwykły efekt ocieplenia
Jeszcze kilkanaście lat temu wydawało się, że zadrzechnia fioletowa, znana jako czarna pszczoła (Xylocopa violacea), bezpowrotnie zniknęła z polskiego krajobrazu. Od 2004 roku oficjalnie figurowała w rejestrach polskiej fauny jako gatunek prawdopodobnie wymarły. Ten stan rzeczy uległ jednak gwałtownej zmianie w ostatnich latach. Coraz liczniejsze doniesienia miłośników przyrody, leśników i naukowców potwierdzają powrót tej imponującej pszczoły, zwłaszcza na północy i południu kraju. O jej fascynującej ekspansji opowiedział dr Paweł Jarzembowski z Instytutu Biologii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Badacz podkreśla, że globalne zmiany klimatyczne stanowią klucz do zrozumienia tego fenomenu. Warunki coraz bardziej sprzyjają ciepłolubnym gatunkom, które rozszerzają swoje zasięgi na tereny dotąd dla nich niedostępne.
Unikatowy gość naszych ogrodów – jak wygląda zadrzechnia fioletowa
Zadrzechnia fioletowa budzi emocje nie tylko wśród entomologów. To największa z europejskich pszczół – dorosłe osobniki mogą osiągać nawet 3,5 cm długości. Ich czarny, lśniący korpus i skrzydła z granatowo-fioletowym połyskiem już z daleka przyciągają wzrok obserwatorów. Nazwa łacińska – Xylocopa violacea – pochodzi od greckich słów „xylon” (drewno) i „kopē” (ciąć), co doskonale oddaje zwyczaje tego owada. Czarna pszczoła buduje gniazda w spróchniałym drewnie, czyniąc wyraźne korytarze w pniach lub kłodach. W odróżnieniu od tradycyjnych pszczół miodnych nie tworzy ogromnych, zorganizowanych rodzin, lecz prowadzi samotniczy tryb życia. To sprawia, że dla wielu osób spotkanie z tym owadem to prawdziwa przyrodnicza sensacja.
Klimatyczne domino: dlaczego czarna pszczoła zadomowiła się w Polsce?
Zdaniem ekspertów powrót zadrzechni fioletowej jest bezpośrednim skutkiem postępującego globalnego ocieplenia. – Wzrost średnich temperatur pozwala przeżyć gatunkom ciepłolubnym, które zyskują nowe terytoria na północy Europy – wyjaśnia dr Paweł Jarzembowski. To zjawisko dotyczy nie tylko czarnej pszczoły, lecz także wielu innych motyli, chrząszczy i innych owadów. Zmiana klimatu otwiera przed nimi drzwi do miejsc, gdzie wcześniej nie były w stanie się utrzymać, zwłaszcza w okresie zimowym. Czynnikiem sprzyjającym jest również migracja związana z działalnością człowieka, w tym transport martwego drewna, w którym zimują dorosłe osobniki i larwy. Ekspansji zadrzechni fioletowej pomagają również coraz rzadsze, krótsze i łagodniejsze zimy, a także jej zdolność do zasiedlania środowisk zmienionych przez człowieka, takich jak starodrzewy w parkach, drewniane płoty czy nawet szczeliny w murowanych budynkach.
Czego nauczyły nas lata nieobecności? Straty w środowisku i nowe nadzieje
Ogólnokrajowy zanik czarnej pszczoły na początku XXI wieku był sygnałem alarmowym dla badaczy i ornitologów. Wśród głównych przyczyn wymienia się utratę siedlisk, intensyfikację rolnictwa i stosowanie środków chemicznych – zwłaszcza pestycydów. Stare, próchniejące drzewa przez lata znikały z krajobrazu, a razem z nimi – siedliska kluczowe dla zadrzechni fioletowej. Przełom nastąpił na Dolnym Śląsku dopiero w 2015 roku, gdy po stu latach odnotowano tam pierwsze osobniki. Obecnie zadrzechnia spotykana jest w południowych i wschodnich częściach regionu, ale coraz częściej pojawia się również na północy Polski, szczególnie wzdłuż doliny Odry, na Przedgórzu Sudeckim, Ziemi Kłodzkiej i Nizinie Wrocławskiej. Wraz ze zmianami klimatu, naukowcy upatrują w powrocie tego gatunku szansę na wzbogacenie ekosystemów oraz impuls do ich lepszej ochrony.
Zadrzechnia w polskiej przyrodzie – szansa czy zagrożenie?
Powrót czarnej pszczoły do polskich ekosystemów rodzi pytania o to, jak wpłynie ona na lokalną bioróżnorodność. Zadrzechnia fioletowa, choć budzi respekt swoim rozmiarem i wyglądem, nie stanowi zagrożenia dla ludzi ani zwierząt domowych. Jest cenionym zapylaczem wielu gatunków roślin, zarówno dzikich, jak i uprawnych, takich jak fasola, groch czy lawenda. Jej obecność przyczynia się do wzmożonego zapylania ogrodów i parków. Eksperci podkreślają, że kluczem do współistnienia z tym owadem jest ochrona jego siedlisk – zachowanie starych drzew, ale także zmianę podejścia do gospodarki leśnej i rolnictwa na bardziej przyjazne środowisku. Jeżeli zapewnimy zadrzechni odpowiednie warunki, może ona stać się ważnym elementem polskiej przyrody – barwnym symbolem zmian nie tylko klimatycznych, ale także społecznych w relacji człowieka do natury.
Podsumowanie: Czarna pszczoła ambasadorem zmian klimatycznych?
Historia powrotu zadrzechni fioletowej do Polski to opowieść o globalnych wyzwaniach, lokalnych sukcesach przyrodniczych i roli człowieka w kształtowaniu otaczającego nas środowiska. Zmiany klimatu, migracje, ochrona i niszczenie siedlisk – każdy z tych czynników wpłynął na pojawienie się tego niezwykłego gatunku w naszych lasach, ogrodach i parkach. Czarna pszczoła staje się nie tylko symbolem odporności i zdolności adaptacyjnych przyrody, ale także przypomnieniem, jak wielki wpływ mamy na los organizmów żyjących wokół nas. Jej ekspansja to jasny sygnał: era stabilnego klimatu należy do przeszłości, a przed nami czas pełen nowych, fascynujących wyzwań. Być może obecność tej tajemniczej pszczoły skłoni nas do jeszcze większej troski o bioróżnorodność i przyszłość ekosystemów Polski.
