Szokujące wnioski z badania ZPF: Polacy usprawiedliwiają własne wykroczenia finansowe nieuczciwością banków
Nowe badanie ujawnia, że Polacy często łamią zasady finansowe, tłumacząc się nieuczciwością banków i innych instytucji. Sprawdź, co wynika z raportu ZPF i jak kształtuje się postawa konsumentów.
Nadużycia konsumenckie – z czego wynikają?
Raport Związku Przedsiębiorstw Finansowych (ZPF) w Polsce pokazuje, że aż trzy czwarte Polaków usprawiedliwia swoje nadużycia finansowe, powołując się na przekonanie o nieuczciwości instytucji finansowych. Takie działania obejmują m.in. celowe zmienianie rachunków bankowych w celu ukrycia majątku przed komornikiem – wskazało na to 74 proc. osób ankietowanych. Podobnie częste jest zawyżanie wartości szkód podczas ubiegania się o odszkodowanie (73 proc.) i przepisywanie majątku na rodzinę w celu uniknięcia egzekucji komorniczej (66 proc.). Autorzy raportu podkreślają, że dla wielu Polaków „wyrównanie rachunków” z bankami czy ubezpieczycielami staje się społecznie akceptowalne i skutecznie tłumi wyrzuty sumienia związane z nieuczciwymi praktykami finansowymi. W opinii badanych Polak odgrywa tu rolę ofiary, która walczy z systemem, a jednocześnie wychodzi z założenia, że powszechna nieuczciwość instytucjonalna usprawiedliwia osobiste naruszenia prawa.
Rola poziomu wiedzy finansowej w kształtowaniu postaw
Kolejny istotny wniosek z badania ZPF dotyczy wiedzy finansowej Polaków. Prezes Krajowego Rejestru Długów, Adam Łącki, zwrócił uwagę, że poziom edukacji finansowej pozostawia wiele do życzenia. Niemal 38 proc. ankietowanych nie ma świadomości, że podpisując umowę ratalną, zaciągają kredyt bankowy. Jeszcze mniej osób rozumie pojęcie rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO) – 32 proc. nie potrafi wyjaśnić, czym ona jest, a ponad jedna czwarta (27 proc.) nie umie obliczyć odsetek od kredytu. Braki te sprzyjają ugruntowaniu narracji, że „system oszukuje klientów”, przez co ci czują się zwolnieni z konieczności respektowania zasad uczciwego współżycia społecznego w sferze finansów. Jak pokazują inne badania CBOS i raporty edukacyjne, podobne trendy obserwuje się również w innych krajach, jednak w Polsce zjawisko to przybiera szczególnie niepokojącą skalę.
Najczęściej występujące nadużycia – co robią konsumenci?
Zebrane w raporcie dane jasno wskazują, że nadużycia konsumenckie w Polsce są nie tylko częste, ale i szeroko akceptowane społecznie. Najpopularniejsze praktyki to: ukrywanie majątku przed wierzycielami poprzez przepisywanie go na rodzinę, celowa zmiana rachunku bankowego w celu utrudnienia pracy komornikowi, a także zawyżanie wartości szkód przy zgłoszeniach do ubezpieczyciela. Respondenci przyznają się również do usprawiedliwiania takich działań sobie nawzajem, powołując się na powszechność tych praktyk i rzekomą nieuczciwość instytucji. Ciekawym aspektem jest również efekt psychologiczny: osoby, które raz dopuściły się nadużycia, chętniej powielają to zachowanie w przyszłości. Badanie wskazuje, że zależność ta rośnie wraz z poczuciem niesprawiedliwości wobec siebie ze strony banków czy ubezpieczycieli – w myśl zasady: „skoro oni mogą, to ja też”.
Odpowiedzialność instytucji finansowych i wpływ na rynek
Warto zwrócić uwagę na kontekst systemowy – eksperci i autorzy raportu podkreślają, że brak zaufania do instytucji finansowych nie wziął się znikąd. W minionych latach w Polsce głośno było o aferach finansowych, niejasnych praktykach sprzedaży produktów bankowych (m.in. toksycznych kredytach walutowych) czy nieuczciwych działaniach towarzystw ubezpieczeniowych. Skandale te pogłębiają negatywne stereotypy i sprzyjają dalszemu rozluźnianiu norm etycznych w relacjach klient–instytucja. Niestety, skutkiem ubocznym staje się coraz bardziej roszczeniowa postawa konsumentów i wzrost liczby nadużyć, które w efekcie generują straty nie tylko dla rynku finansowego, ale i dla całego systemu gospodarczego.
Jak można przeciwdziałać temu zjawisku?
Eksperci są zgodni, że kluczowa jest poprawa edukacji finansowej Polaków oraz zwiększenie przejrzystości działań instytucji finansowych. Potrzebne są zarówno inicjatywy informacyjne skierowane do szerokiego grona konsumentów, jak i egzekwowanie jasnych, etycznych standardów rynkowych. ZPF w swoim raporcie zaleca wprowadzenie programów edukacyjnych już na etapie szkolnym, by młodzi ludzie lepiej orientowali się w świecie finansów osobistych i kredytów. Instytucje finansowe powinny również zwiększać transparentność oferowanych produktów, rzetelniej informować klientów o warunkach i kosztach usług oraz aktywnie budować zaufanie. Przykłady z krajów Europy Zachodniej pokazują, że tam, gdzie wdrożono szeroko zakrojone programy edukacyjne i zaostrzone normy etyczne, liczba nadużyć spadła, a zaufanie do sektora finansowego wzrosło.
Co oznaczają badania ZPF dla przeciętnego konsumenta?
Wnioski płynące z raportu ZPF dają do myślenia: brak zaufania do instytucji finansowych nie usprawiedliwia świadomego łamania zasad i naruszania prawa. Nadużycia indywidualne mogą prowadzić w dłuższej perspektywie do podwyższenia kosztów usług bankowych i pogorszenia warunków na rynku. Co więcej, im częściej konsumenci będą stosowali „wyrównywanie rachunków”, tym trudniej będzie odbudować zaufanie pomiędzy klientami a sektorem bankowym czy ubezpieczeniowym. Kluczowym elementem zmian jest więc zarówno poprawa edukacji finansowej, jak i większa odpowiedzialność po stronie instytucji. Tylko wówczas szansa na budowę partnerskich, przejrzystych relacji w finansach stanie się realna.
