Stępiński o misji POLIN: przeciw wojnie, przeciw nienawiści, za dialogiem

Polin jako głos pacyfizmu i zaangażowania

Zygmunt Stępiński, dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, w opublikowanym wywiadzie jasno podkreśla, że społeczność związana z muzeum przyjmuje postawę pacyfistyczną i nie pozostaje obojętna wobec cierpienia innych – zarówno w przeszłości, jak i dziś. Inspiracją do tego podejścia są słowa Mariana Turskiego – ocalałego z Auschwitz i wieloletniego działacza społecznego – przypominające o konieczności sprzeciwu wobec nienawiści („Nie bądź obojętny”). Dla POLIN obojętność oznacza współudział w tworzeniu atmosfery, która już niejednokrotnie prowadziła do dramatycznych skutków. Stępiński mówi wyraźnie: bez względu na okoliczności, muzeum jednoznacznie potępia wszelkie wojny – od inwazji Rosji na Ukrainę po obecny konflikt w Strefie Gazy. POLIN stawia edukację, dialog i refleksję nad przeszłością jako fundament zapobiegania kolejnym tragediom społecznym.

Współczesny antysemityzm i wyzwania edukacyjne

Dla Stępińskiego jednym z największych wyzwań współczesności jest rosnąca fala antysemityzmu. Jak zauważa, problem w Polsce różni się od tego na Zachodzie – mamy często do czynienia z „antysemityzmem bez Żydów”, gdzie stereotypy i nienawistne hasła wracają w przestrzeni publicznej, mimo że społeczność żydowska jest dziś nieliczna. Dyrektor POLIN wyraźnie wskazuje na rolę mediów społecznościowych w eskalacji nastrojów – z ofensywą tradycyjnych uprzedzeń nakłada się dzisiaj również tzw. antysemityzm lewicowy, objawiający się bojkotami żydowskich twórców i instytucji, także pod pozorem krytyki wobec polityki Izraela. Stępiński zwraca uwagę na niedostatki edukacji historycznej i medialnej, przez które młodzi ludzie stają się łatwym celem manipulacji. Przykłady pogromów z lat 30. czy wprowadzenia numerus clausus pokazują, do czego może doprowadzić społeczna obojętność i polityczna instrumentalizacja nienawiści.

Międzynarodowy kontekst i dylematy współczesności

Wątek izraelsko-palestyński, wybuch konfliktu po ataku Hamasu w październiku 2023 roku i odpowiedź militarna Izraela, stał się punktem zapalnym dla wzrostu antysemityzmu na całym świecie. Stępiński – odwołując się do międzynarodowego prawa i doświadczeń XX wieku – podkreśla, jak niebezpieczne jest zacieranie granic między prawnymi definicjami ludobójstwa a opisywaniem bieżących wydarzeń. Dla dyrektora POLIN oczywista jest konieczność rozróżnienia historycznych kontekstów, szczególnie gdy chodzi o analogie z Holokaustem. Jednocześnie apeluje o niezwłoczne działania na rzecz pokoju i ochrony cywilów, a także podkreśla odpowiedzialność wszystkich stron konfliktu. Jego stanowisko rezonuje z opiniami międzynarodowych przywódców żydowskich, takich jak Ronald Lauder, ostrzegających przed konsekwencjami eskalacji przemocy oraz politycznego wykorzystywania konfliktu.

Niezależność i misja muzeum POLIN

Jak podkreśla Stępiński, POLIN to nie „żydowskie muzeum”, lecz instytucja publiczna, powołana przez trzy podmioty: Ministerstwo Kultury, miasto stołeczne Warszawa i Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny. Założeniem było stworzenie przestrzeni do edukacji i dyskusji na temat tysiącletnich relacji Żydów z Polakami. Stępiński dumnie akcentuje fakt, że muzeum zachowało pełną niezależność programową, mimo zmian politycznych – co potwierdzają nie tylko decyzje dotyczące wystaw kontrowersyjnych, jak „Obcy w domu” (Marzec’68), ale i brak ingerencji w treści naukowe ze strony władz. Niezależność ta jest kluczowa dla wiarygodności muzeum, które przyciąga uwagę środowisk żydowskich na całym świecie, lecz buduje swoją pozycję w Polsce, wśród różnych grup społecznych i politycznych.

Wyzwania ostatnich lat i rozwój muzeum

Ostatnie lata – w tym pandemia COVID-19 czy masowe obchody 80. rocznicy powstania w getcie warszawskim – postawiły przed muzeum ogromne wyzwania. POLIN szybko przystosował się do działalności online, sprawnie przenosząc edukację do sieci i wyposażał pracowników w niezbędne narzędzia cyfrowe. Organizacja prestiżowych wydarzeń, takich jak akcja Żonkile czy liczne wystawy czasowe, pozwoliła placówce utrzymać – a nawet zwiększyć – zainteresowanie odbiorców. Dowodem uznania są dwie nagrody Europa Nostra, przyznane przez Komisję Europejską. Wśród sukcesów Stępiński wymienia także stale utrzymującą się frekwencję oraz rozpoznawalność POLIN jako centrum dialogu zarówno w Polsce, jak i na świecie.

POLIN – miejsce łączące pokolenia i kultury

Otwarcie galerii „Więzi” w czerwcu 2025 roku to symboliczne zamknięcie wystawy stałej: pokazuje, jak diaspora żydowska utrzymywała emocjonalne i kulturowe związki z Polską mimo rozproszenia po świecie. Historie rodzin z USA, Brazylii, Australii i innych krajów ukazują dziedzictwo polskich Żydów utrwalone w tradycji, kuchni czy języku. POLIN dokumentuje nie tylko tragedię Zagłady, ale także trwałość kulturowych mostów międzykraju. W nadchodzących miesiącach muzeum planuje kolejne wystawy: m.in. „Głoski Aliny Szapocznikow” oraz projekt o językach żydowskich „Moc słów”. Zachowanie i popularyzowanie wiedzy historycznej to w oczach Stępińskiego klucz do budowania otwartego społeczeństwa.

Dziedzictwo i przyszłość w perspektywie POLIN

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przez ponad dekadę istnienia stało się jednym z najważniejszych centrów edukacyjnych i dialogu społecznego w kraju. Kolejne inicjatywy (od wystaw po konkurs Nagroda POLIN) pokazują, że placówka dynamicznie reaguje na wyzwania współczesności. Trudne decyzje personalne, jak w przypadku prof. Dariusza Stoli, nie zmieniły profilu instytucji – Stępiński konsekwentnie podkreśla priorytet niezależności i autentyczności przekazu. Swoją kadencję kończy z poczuciem spełnienia, ale też niepokoju o dalszy los dialogu w świecie pełnym napięć. POLIN pozostaje miejscem, gdzie pamięć, edukacja i spotkanie są skuteczną przeciwwagą dla rosnącej fali nienawiści i społecznego rozwarstwienia. To przestrzeń, która odważnie stawia czoła współczesności, nie pozwalając, by historia została sprowadzona do powierzchownych klisz i uprzedzeń.