Czechy wprowadzają restrykcyjne zmiany migracyjne: azyl trudniejszy do zdobycia

Nowe prawo: kluczowe zmiany i powody ich wprowadzenia

W czwartek prezydent Czech Petr Pavel podpisał nowelizację ustawy migracyjnej, która od stycznia 2025 roku istotnie zmienia podejście tego kraju do polityki azylowej oraz pobytów cudzoziemców. Głównym celem nowych regulacji jest zwiększenie kontroli nad osobami, które nadużywają systemu azylowego lub łamią prawo na terenie Czech. Do tej pory deportacja była stosowana głównie w przypadkach wyjątkowo poważnych naruszeń lub związana była z zagrożeniem bezpieczeństwa państwa. Jednak obecnie zmieniono kryteria — jeśli azylant w ciągu 12 miesięcy popełni trzy poważne przestępstwa, władze będą mogły szybko cofnąć mu prawo do pobytu. Eksperci cytowani przez czeskie media, jak „iRozhlas” i „Česká televize”, podkreślają, że zmiana ma zniechęcić osoby naruszające prawo do wykorzystywania procedur odwoławczych i ponownego ubiegania się o azyl.

Nowe uprawnienia służb i obowiązki migrantów

Nowelizacja ułatwia pracę służbom migracyjnym oraz policji. Funkcjonariusze będą mogli wykorzystywać dane z telefonów komórkowych migrantów bez uprzedniej zgody sądu do weryfikacji ich tożsamości lub pobytu. Taki zapis ma umożliwić sprawniejsze i szybsze działania, szczególnie w sytuacjach, gdy cudzoziemcy posługują się fałszywymi dokumentami lub celowo ukrywają swoje pochodzenie. Nowością są też obowiązkowe badania epidemiologiczne, które imigranci będą musieli przejść po przekroczeniu granicy. Jak podaje czeski Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, środki te mają zwiększyć bezpieczeństwo sanitarne oraz wypełnić wymogi unijnych dyrektyw migracyjnych. Nowe przepisy przewidują także, że urzędy będą mogły narzucić azylantom konkretne miejsce zamieszkania lub przenieść ich do wyznaczonych ośrodków, jeśli ci nie stosują się do przepisów lub stanowią zagrożenie dla porządku publicznego.

Nieliczne wyjątki i sankcje dla recydywistów

Szczególnie surowe regulacje dotyczą cudzoziemców, którzy składają kolejne wnioski azylowe po wcześniejszej deportacji z powodu naruszeń prawa. Po wejściu w życie nowelizacji, ponowne ubieganie się o azyl przez takie osoby będzie niemożliwe, co ma ograniczyć proceder migracji prawno-administracyjnej i przeciąganie postępowań na lata. Ustawodawca zdecydował się także uszczelnić przepisy przeciwko osobom konsekwentnie wykazującym się nieprzestrzeganiem prawa, wprowadzając automatyczne wszczynanie procedur cofnięcia ochrony międzynarodowej po udokumentowaniu trzech poważnych przestępstw w ciągu roku. Wyjątki od tej zasady przewidziano jedynie w odosobnionych przypadkach humanitarnych, jednak nie precyzuje się szczegółowych kryteriów. Czescy politycy przyznają, że zmiany te mogą budzić kontrowersje, jednak jak argumentuje Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, są odpowiedzią na oczekiwania społeczne i mają zapewnić większą kontrolę służbom państwowym.

Statystyki migracyjne i reakcje społeczne

Liczba migrantów przybywających do Czech stopniowo maleje. Jak potwierdzają oficjalne dane czeskiej policji, w 2024 roku zatrzymano 9461 nielegalnych migrantów, co oznacza spadek o ponad 30% w stosunku do roku wcześniejszego. Większość z nich stanowili obywatele Ukrainy, Mołdawii, Wietnamu, Gruzji, Wielkiej Brytanii oraz Turcji. Czeska opinia publiczna, według sondażu STEM/MARK opublikowanego w czerwcu 2025 r., jest podzielona co do nowych przepisów: zwolennicy zaostrzenia migracji stanowią około 52% badanych, argumentując, że zwiększy to bezpieczeństwo i odciąży system socjalny. Przeciwnicy ostrzegają jednak przed ryzykiem naruszania praw człowieka i marginalizacji części migrantów, szczególnie uchodźców wojennych. Organizacje praw człowieka, takie jak Amnesty International Czechy, wzywają do monitorowania stosowania nowych przepisów w praktyce i deklarują gotowość do interwencji w przypadku łamania podstawowych praw.

Kontekst międzynarodowy i precedensy w Europie

Czechy nie są odosobnione w podejmowaniu bardziej restrykcyjnych działań migracyjnych w ostatnich latach. Wzrost napływu migrantów oraz spadająca liczba osób ubiegających się o azyl po wojnie w Ukrainie skłaniają wiele państw Europy Środkowej do rewizji dotychczasowych procedur. Czechowska nowelizacja jest zgodna z trendem zapoczątkowanym m.in. przez Węgry i Polskę, gdzie już wcześniej wprowadzano podobne ograniczenia. Eksperci z think-tanku Europeum zwracają uwagę, że ścisła współpraca służb granicznych, wymiana informacji oraz weryfikacja tożsamości migrantów z państw trzecich stały się filarami polityki bezpieczeństwa wewnętrznego w regionie. Nie bez znaczenia pozostają naciski polityczne ze strony krajowych ugrupowań populistycznych oraz wymogi nadchodzącej reformy Paktu o Migracji i Azylu w Unii Europejskiej.

Jakie skutki mogą przynieść zmiany?

Nowe przepisy mają w założeniu nie tylko zredukować nadużycia systemu azylowego, ale również poprawić bezpieczeństwo publiczne i wzmocnić zaufanie obywateli do skuteczności służb. Przeciwnicy wskazują jednak, że automatyzm w wydalaniu osób popełniających przestępstwa może utrudnić integrację migrantów, zniechęcić do aktywności obywatelskiej i generować ukryte koszty społeczne. Czeski rząd podkreśla, że planowane jest monitorowanie skuteczności zmian oraz ewaluacja ich wpływu na sytuację na rynku pracy i bezpieczeństwo sanitarne. Nowela wejdzie w życie 1 stycznia 2025 roku — do tego czasu możliwa jest jeszcze debata nad szczegółowymi wytycznymi wykonawczymi oraz szkolenie służb w zakresie ich stosowania. Przyszłość pokaże, czy restrykcyjna polityka migracyjna stanie się trwałym elementem strategii na rzecz bezpieczeństwa Czech i regionu Europy Środkowej.